Dylematy moralne związane ze sztuczną inteligencją

29 lutego 2024
IoT, Society

Sztuczna inteligencja jest jednym z najbardziej ekscytujących zagadnień technologicznych ostatnich lat. Ma potencjał na fundamentalne zmienienie naszego sposobu pracy oraz korzystania z nowoczesnych technologii w wielu dziedzinach, takich jak generatory tekstów i obrazów, różnego rodzaju algorytmy czy autonomiczne samochody. Wraz z coraz większym rozpowszechnianiem wykorzystywania sztucznej inteligencji, warto jednak również mieć świadomość potencjalnych problemów, jakie ze sobą niesie. Biorąc pod uwagę wzrastające uzależnienie naszych systemów od sztucznej inteligencji, podejście do tych dylematów może mieć kluczowy wpływ na przyszły obraz społeczeństwa. W niniejszym artykule przedstawimy te dylematy moralne. Omówimy również problemy związane z wprowadzaniem do ruchu drogowego pojazdów autonomicznych, zagrożenia wynikające z użycia sztucznej inteligencji do siania dezinformacji oraz obawy dotyczące styku sztucznej inteligencji i sztuki.

Problem pozyskiwania danych i ich skrzywienia

Co do zasady, ludzkie osądy są obciążone subiektywnym spojrzeniem, od maszyn i algorytmów oczekuje się większej obiektywności. Jednak to, w jaki sposób działają algorytmy uczenia maszynowego zależy w dużej mierze od danych, na których algorytm jest uczony. W związku z tym, wybrane do trenowania algorytmu dane z jakimkolwiek, nawet nieświadomym uprzedzeniem mogą spowodować niepożądane działania algorytmu. Zapraszamy do zapoznania się z naszym wcześniejszym artykułem, gdzie znajdziesz więcej informacji na ten temat.

Poziomy automatyzacji w samochodach autonomicznych

W ostatnich latach obserwowaliśmy duże postępy w rozwoju samochodów autonomicznych. W sieci pojawiało się wiele materiałów przedstawiających prototypy pojazdów będących w ruchu bez pomocy kierowcy lub nawet jego obecności. Rozmawiając o samochodach autonomicznych warto zaznaczyć, że istnieje wiele poziomów autonomiczności, dlatego warto przed dyskusją określić o którym poziomie mowa. [1]

Poziom 0 oznacza pojazdy, które wymagają pełnej kontroli kierowcy, wykonującego wszystkie działania związane z kierowaniem pojazdu (sterowanie, hamowanie przyspieszanie itd.). Pojazd może natomiast informować kierowcę o zagrożeniach znajdujących się na drodze. Użyje do tego systemów takich jak system ostrzegania przed kolizją czy ostrzegania o opuszczaniu pasa ruchu.
Poziom 1 zawiera pojazdy, będące już dziś powszechne na drogach. Kierowca nadal kontroluje pojazd, który jest wyposażony w systemy wspierające jazdę, jak np. tempomat czy układ utrzymujący samochód w granicach pasa ruchu.
Poziom 2, oprócz posiadania możliwości poprzednich poziomów, jest -pod pewnymi warunkami – w stanie przejąć częściową kontrolę nad pojazdem. Może on wpływać na prędkość czy kierunek jazdy, pod ciągłym nadzorem kierowcy. Wśród funkcji wspomagających można wymienić sterowanie autem w korku lub na autostradzie.
Poziom 3 autonomiczności to pojazdy, które nie są jeszcze dostępne komercyjnie. Samochody tego typu są w stanie prowadzić się w pełni autonomicznie, pod okiem kierowcy. Prowadzący pojazd nadal musi być gotowy w razie potrzeby przejąć sterowanie nad pojazdem.
Poziom 4 oznacza wykonywanie przez komputer pokładowy wszystkich czynności związanych z prowadzeniem pojazdu, jednak tylko na określonych, uprzednio zatwierdzonych trasach. W takiej sytuacji wszystkie osoby w pojeździe sprawują funkcję pasażerów, choć przejęcie kontroli nad pojazdem przez człowieka jest nadal możliwe.
Poziom 5 to najwyższy poziom autonomiczności – komputer pokładowy jest w pełni odpowiedzialny za prowadzenie pojazdu we wszystkich warunkach, bez jakiejkolwiek potrzeby ingerencji ludzkiej. [2]

Dylematy moralne w obliczu pojazdów autonomicznych

Pojazdy o poziomach autonomiczności 0-2 nie wzbudzają zbyt wielkich kontrowersji. Technologie takie jak sterowanie autem na autostradzie są już dostępne i ułatwiają podróżowanie. Potencjalne wprowadzenie do powszechnego ruchu drogowego pojazdów o wyższych stopniach autonomiczności wzbudza jednak pewne dylematy moralne. Jednym z problemów jest to, co dzieje się w sytuacji, kiedy autonomiczne auto, będące pod opieką prowadzącego, uczestniczy w wypadku. Kto ponosi wtedy odpowiedzialność za jego spowodowanie? Kierowca? Producent pojazdu? A może samo auto? Nie jest to pytanie, na które istnieje jednoznaczna odpowiedź.

Wprowadzenie na ulicę pojazdów autonomicznych wprowadza również inny problem – pojazdy te mogą posiadać luki w zabezpieczeniach. Coś takiego może potencjalnie prowadzić do wycieku danych lub nawet przejęcia kontroli nad pojazdem przez hakera. Przejęty w ten sposób samochód może zostać użyty do celowego spowodowania wypadku, a nawet przeprowadzenia ataku terrorystycznego. Tu również pojawia się problem podzielenia odpowiedzialności pomiędzy producentem, hakerem i użytkownikiem. [3]

Jednym z najważniejszych problemów związanych z autonomicznymi pojazdami jest etyczne wyszkolenie pojazdów do podejmowania decyzji w wypadku zagrożenia życia i mienia. Kto powinien podejmować decyzje na ten temat – programiści tworzący oprogramowanie, etycy i filozofowie, czy może rządzący krajami? Decyzje te będą miały wpływ na to, kto przeżyje w razie nieuniknionego wypadku. Wiele sytuacji, z jakimi mogą się spotkać autonomiczne pojazdy, będzie wymagać podjęcia decyzji, którym brak jednej oczywistej odpowiedzi (rysunek 1). Czy pojazd powinien nadawać priorytet w ratowaniu pieszych czy pasażerów, młodych czy starych? Jak ważny jest brak ingerencji pojazdu w tok wydarzeń? Czy przestrzeganie prawa przez drugą stronę wypadku powinno mieć wpływ na decyzję? [4]

Rys. 1. Ilustracja jednego z przypadków jakie mogą spotkać autonomiczne pojazdy. Źródło: https://www.moralmachine.net/

Deepfake – czym jest i dlaczego prowadzi do dezinformacji?

Współczesny człowiek korzystający z nowoczesnych technologii jest bombardowany zewsząd informacjami. Ogromna ilość i prędkość dostarczania informacji powoduje, że nie wszystkie z nich mogą być zweryfikowane. Fakt ten umożliwia osobom fabrykującym fałszywe wiadomości dotarcie do stosunkowo dużej grupy osób. Dzięki temu mogą zmanipulować swoje ofiary tak, aby zmieniły nastawienie odnośnie jakiegoś tematu lub nawet padły ofiarą oszustwa. Choć praktyka ta występowała już od jakiegoś czasu, pojawienie się sztucznej inteligencji drastycznie ułatwia proces kreowania fałszywych informacji, a co za tym idzie pozwala na szybsze ich tworzenie i rozpowszechnianie.

Spośród technik dezinformacji, sztuczna inteligencja może być używana szczególnie efektywnie do produkcji tzw. deepfake’ów. Deepfake to technika obróbki obrazu przedstawiającego ludzi, oparta na sztucznej inteligencji. Przy pomocy algorytmów uczenia maszynowego na istniejące materiały źródłowe nakładane są modyfikowane obrazy, tworząc tym samym realistyczne filmy i obrazy, przedstawiające nie mające miejsca zdarzenia. Dotychczas, technologia pozwalała głównie na obróbkę obrazów statycznych, a edycja wideo była zdecydowanie trudniejsza do wykonania. Popularyzacja sztucznej inteligencji rozwiązała te bariery techniczne, co przełożyło się na drastyczny wzrost częstotliwości występowania tego zjawiska. [5]

Film1. Deepfake w formie materiału wideo wykorzystujący wizerunek prezydenta Obamy.

Dylematy moralne związane z deepfake

Deepfake mógłby być wykorzystany do osiągnięcia różnych celów. Technologia ta może zostać użyta w nieszkodliwych projektach, wśród których można wymienić materiały edukacyjne takie jak filmik przedstawiający prezydenta Obamę ostrzegającego o zagrożeniach związanych z deepfake’ami (patrz rysunek 2). Oprócz tego, znajduje zastosowanie w branży rozrywkowej, jak używanie cyfrowych kopii aktorów (choć to zastosowanie może wzbudzać dylematy moralne), czego przykładem jest użycie cyfrowego podobieństwa zmarłego aktora Petera Cushinga do odegrania roli Wielkiego Moffa Tarkina w filmie Łotr 1. Gwiezdne wojny – historie (patrz rysunek 2).

Rys. 2. Cyfrowa kopia aktora Petera Cushinga w roli Wielkiego Moffa Tarkina. Źródło: https://screenrant.com/star-wars-rogue-one-tarkin-ilm-peter-cushing-video/

Istnieje jednak również wiele innych zastosowań deepfake’ów, które mogą potencjalnie stanowić poważnie zagrożenie dla społeczeństwa. Takie spreparowane filmy mogą być używane do skompromitowania danej osoby, chociażby poprzez wykorzystanie jej podobieństwa w filmach pornograficznych. Fałszywe materiały mogą być również używane we wszelkiego rodzaju oszustwach, takich jak próby wyłudzenia pieniędzy. Przykładem takiego zastosowania jest chociażby przytoczona przez nas w poprzednim artykule sprawa lekarza, którego wizerunek został użyty w reklamie pseudoleków kardiologicznych [6]. Dużo emocji wzbudza również wykorzystywanie deepfake’ów w celach siania dezinformacji, w szczególności w obszarze polityki. Odpowiednio użyte fałszywe materiały mogą prowadzić do incydentów dyplomatycznych, zmieniać reakcję społeczeństwa na pewne tematy polityczne, dyskredytować polityków, a nawet wpływać na wyniki wyborów. [7]

Ze względu na swoją naturę, rozpowszechnienie deepfake’ów nie jest czymś, czemu można łatwo zapobiec. Rozwiązania prawne nie są w pełni skuteczne ze względu na globalną skalę problemu i naturę działania sieci społecznościowych. Wśród innych proponowanych rozwiązań problemu można wymienić opracowywanie algorytmów wykrywających sfałszowane materiały oraz edukację społeczeństwa na ten temat.

Sztuka generowana przez AI

Obecnie na rynku istnieje wiele generatorów tekstu, obrazów czy filmów wykorzystujących AI. Midjourney, DALL-E, Stable Diffuion oraz wiele innych, pomimo różnych implementacji i algorytmów za nimi stojących, łączy jedno – potrzebują ogromnych ilości danych, które, ze względu na swoje rozmiary, mogą być zdobyte wyłącznie z Internetu – często bez zgody autorów tych dzieł. W związku z tym, wielu artystów i firm postanowiło wytoczyć pozwy wobec firm tworzących modele sztucznej inteligencji. Według pozywających, nielegalnie używają milionów zdjęć pozyskanych z Internetu, które są objęte prawami autorskimi. Najgłośniejszym przypadkiem pozwu jest ten, który wytoczyła Getty Images – agencja oferująca zdjęcia do celów biznesowych – przeciwko Stability AI, twórcy open-source’owego generatora obrazów Stable Diffusion. Agencja oskarża Stability AI o skopiowanie ponad 12 milionów obrazów z ich bazy danych bez uprzedniej zgody lub rekompensaty (patrz rysunek 3). Wyniki tej i innych spraw sądowych związanych z generowaniem obrazów przy pomocy AI ukształtują przyszłe zastosowania i możliwości tej technologii. [8]

Rys. 3. Ilustracja użyta w pozwie Getty Images przedstawiająca oryginalne zdjęcie oraz podobny obraz z widocznym znakiem wodnym Getty Images stworzony przez Stable Diffusion. Źródło: https://www.theverge.com/2023/2/6/23587393/ai-art-copyright-lawsuit-getty-images-stable-diffusion

Oprócz prawnych problemów związanych z trenowaniem generatywnych modelów na podstawie danych objętych prawami autorskimi, istnieją również dylematy moralne na temat dzieł sztuki wykonywanych za pomocą sztucznej inteligencji. [9]

Czy AI zastąpi artystów?

Wielu artystów uważa, że sztuczna inteligencja nie jest w stanie odwzorować emocjonalnych aspektów sztuki, jakie oferują ludzkie dzieła. Oglądając filmy, słuchając muzyki oraz grając w gry odczuwamy pewne emocje, czego algorytmy nie są w stanie nam zapewnić. Nie są kreatywne w taki sam sposób jak ludzie. Istnieją również obawy co do sytuacji materialnej wielu artystów. Następują one zarówno z powodu nieotrzymywania rekompensaty za stworzone dzieła będące w zbiorach treningowych algorytmów, jak i zmniejszoną liczbę zleceń w związku z popularnością i łatwością użycia generatorów. [10]

Z drugiej strony, niektórzy artyści uważają, że inny sposób ‘myślenia’ sztucznej inteligencji jest jej atutem. Może ona tworzyć dzieła, których człowiek nie jest w stanie wytworzyć. Między innymi w ten sposób generatywne modele mogą stać się kolejnym narzędziem w rękach artystów. Dzięki nim będą mogli doprowadzić do tworzenia nieistniejących do tej pory form i gatunków sztuki, rozszerzając ludzką kreatywność.

Jak widać, popularność i możliwości generatywnej sztucznej inteligencji stale rosną. Co za tym idzie, pojawiają się liczne debaty na tematy prawne i etyczne, związane z tą technologią. Przewidujemy, że będą się one stawać coraz głośniejsze. Technologia ta ma potencjał drastycznie zmienić sposób, w jaki obcujemy ze sztuką.

Podsumowanie

Odpowiednie wykorzystywanie sztucznej inteligencji ma potencjał zostać ważnym i powszechnie wykorzystywanym narzędziem w rękach ludzkości. Może zwiększyć produktywność, ułatwić wykonywanie wielu czynności oraz rozwinąć nasze możliwości kreatywne. Technologia ta niesie ze sobą jednak pewne zagrożenia, których nie należy lekceważyć. Nierozważne wykorzystywanie pojazdów autonomicznych, sztuki AI lub deepfake’ów może doprowadzić do wielu problemów. Mogą to być straty finansowe czy wizerunkowe, ale nawet zagrożenia dla zdrowia i życia. Aby zredukować występowanie tych problemów, ważne będą dalsze postępy technologii wykrywających deepfaki. Ponad to nowe rozwiązania prawne, a także edukacja społeczeństwa na temat zagrożeń związanych ze sztuką AI oraz nowymi metodami dezinformacji i fałszywymi materiałami wideo.